2023’ün en dikkat çeken 10 uzay keşfi

1. Güneş’ten gelen en güçlü ışın
2. Evrenin en büyük patlaması
3. En uzak Hızlı Radyo Patlaması (FRB)
4. Mars helikopterinin uçuş rekoru
5. Kayıtlardaki en sıcak yaz
6. Antarktika’daki deniz buzu rekor seviyede eridi
7. Uzayda en uzun süre kalan astronot
8. En hızlı yıldız
9. Tespit edilen en eski süper kütleli kara delik
10. En küçük kahverengi cüce
Yorumlar

Metin Akpınar

Teknoloji Editörü

Uçsuz bucaksız uzay, üretilmiş en güçlü ve en büyük teleskoplar ile incelenmeye devam ediliyor. Bilim insanları bu gözlemlerinde yeni gezegenlerden bambaşka doğa olaylarına tanıklık edebiliyor. Bu bağlamda 2023 yılı uzay alanında oldukça iyi bir yıl oldu diyebiliriz. Güneş’in aktivitesinin zirveye doğru yaklaşması, kara delikler, patlayan yıldızlar ve daha nicesi haberlerimize konu oldu. Dilerseniz bunları tekrar hatırlayalım.

1. Güneş’ten gelen en güçlü ışın

2023’ün en dikkat çeken 10 uzay keşfi — 2023'te kırılan yeni astronomik rekorlar arasında Güneş'ten gelen ve daha önce görülenden çok daha güçlü olan en yüksek enerjili gama ışını da yer aldı. Daha önce NASA'nın Fermi Gama Işını Uzay Teleskobu Güneş'ten gelen 200 gigaelektronvolt ya da GeV (200 milyar elektronvolt) enerjiye sahip gama ışınları tespit etmişti. Ancak, Meksika'daki **Yüksek İrtifa Cherenkov Gözlemevi** ya da HAWC tarafından yapılan gözlemler bunu resmen gölgede bıraktı. HAWC verileri, yaklaşık **1 trilyon elektronvolt** (1 teraelektronvolt veya TeV) enerjiye sahip Güneş gama ışınlarından gelen atomaltı parçacıkları ve yaklaşık 10 TeV'e kadar enerjiye sahip birkaç tanesini ortaya çıkardı.

2. Evrenin en büyük patlaması

AT2021lwx olarak kataloglanan patlayıcı olay oldukça ilginç. En parlak döneminde AT2021lwx, Güneş’ten 2 trilyon kat daha parlaktı ancak gökbilimcilere göre bu, patalyan bir yıldız değildi. Normalde patlayan yıldızlar birkaç hafta veya ay sonra sönerler. Bilim insanlarına göre bu, büyük bir gaz bulutunu tüketen süper kütleli bir kara delik olabilir. Gökbilimciler buna gelgit bozulması diyorlar ve bu ölçekte bir olaya daha önce hiç tanık olunmadı.

3. En uzak Hızlı Radyo Patlaması (FRB)

Kimse onları neyin ürettiğini bilmiyor; çoğu zaman evrende rastgele patladıkları görülüyor. Bazen tekrarladıkları bile görülür. Aşırı manyetik nötron yıldızları olan manyetarlar bu patlamaların başlıca şüphelileri konumunda.

Yapılan gözlemlerde FRB 20220610A olarak kataloglanan patlamanın yeri tam olarak belirlendi ve patlamanın 8 milyar yıl önceki hallerini gördüğümüz çarpışan iki ya da üç galaksiden oluşan bir sistemden geldiği ortaya kondu.

4. Mars helikopterinin uçuş rekoru

Şubat 2021'de Perseverance keşif aracıyla birlikte Mars'a varışından bu yana Ingenuity 17 Aralık itibariyle 67 uçuş gerçekleştirdi. Toplam 121,1 dakika Mars atmosferinde uçtu ve 15,3 kilometre yol kat ederek havada 24 metre yüksekliğe ulaştı.

5. Kayıtlardaki en sıcak yaz

Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarının toplamının 1950-1980 ortalamasından ortalama 0,23 santigrat derece daha sıcak olduğunu tespit edildi. Sadece Ağustos ayı 1,2 santigrat derece daha sıcaktı. Bu kulağa fazla bir şey gibi gelmeyebilir, ancak iklim değişikliğini hafifletme çabaları küresel ısınmayı sanayi öncesi ortalamanın 1,5 santigrat derecenin altında tutmaya dayanıyor. Ve bu ısınma felaketleri de beraberinde getiriyor.

Deva orman yangınları, inanılmaz ve ölümcül sıcak hava dalgaları 2023 yılında çokça duyduğumuz şeylerdi. GISS direktörü iklim bilimci Gavin Schmidt, "Gerçekleşeceğini söylediğimiz şeyler gerçekleşiyor ve atmosferimize karbondioksit ve diğer sera gazlarını salmaya devam edersek daha da kötüleşecek." diyor.

6. Antarktika’daki deniz buzu rekor seviyede eridi

NASA tarafından yapılan araştırma 2023’te Antarktika sularındaki deniz buzu miktarının rekor düzeyde düştüğünü ortaya koydu. Kuzey Kutbu'nda da durum pek iç açıcı değildi. Bilim insanları, kayıtlar başladığından bu yana ölçülen en düşük altıncı deniz buzu miktarını sergilediğini tespit etti.

Bilim insanları, Antarktika deniz buzunun 10 Eylül'de kıtanın sadece 16,96 milyon kilometrekaresini kapladığını ve bunun şimdiye kadarki en düşük seviye olduğunu keşfetti. Bir önceki en düşük seviyeye 1986 yılında ulaşılmıştı; o tarihte deniz buzunun kapladığı alan 18 milyon kilometrekareydi.

Deniz buzu kaybı, insan kaynaklı küresel ısınmadan dolayı artan sıcaklıkların bir sonucudur ve hızla kısır döngüye dönüşebilen bir sürece işaret eder. Buz, Güneş enerjisini uzaya geri yansıtmada etkilidir, bu nedenle ne kadar az buz varsa, o kadar az Güneş enerjisi uzağa yansıtılır. Buna karşılık gezegen ısınır. Ayrıca, ne kadar az buz varsa, Güneş enerjisini daha verimli bir şekilde emebilen daha koyu okyanus bölümleri ortaya çıkar. Bu da sonuçta okyanus sıcaklıklarını yükselterek erimeyi hızlandırır.

7. Uzayda en uzun süre kalan astronot

8. En hızlı yıldız

Altı yeni yüksek hızlı yıldız keşfedildi ve bunlardan ikisi J0927-6335 ve J1235-3752 olarak kataloglandı. Yıldızlar sırasıyla saniyede 2.285 kilometre ve saniyede 1.694 kilometre hızla uzayda ilerleyerek şimdiye kadar görülen en hızlı yıldızlar oldular. Bu hızı bir bağlama oturtalım: En hızlı yıldız, sadece 1 saatte Dünya’nın etrafında 694 tur atabilir. Bu iki yıldızda eskiden Güneş benzeriydiler ancak ömürlerini tamamlayarak beyaz cüceye dönüştüler.

9. Tespit edilen en eski süper kütleli kara delik

JWST, temmuz ayında yaklaşık 13,3 milyar yıl önce (Büyük Patlama'dan sadece 570 milyon yıl sonra) var olduğunu gördüğümüz CEERS 1019 adlı bir galaksideki kara deliği tespit etti. JWST aynı zamanda geçtiğimiz günlerde evrenin başlangıcından sadece 440 milyon yıl sonra oluştuğu düşünülen GN-z11’i de keşfetti.

10. En küçük kahverengi cüce

JWST'yi kullanan gökbilimciler bu kahverengi cüceyi, Jüpiter'in sekiz katından daha az kütleye sahip diğer kahverengi cücelerle birlikte IC 348 yıldız kümesinde buldular. IC 348, Perseus Moleküler Bulutu'nda bin ışık yılı uzaklıkta bulunuyor.

Kahverengi cüceler genellikle başarısız yıldızlar olarak adlandırılır. Çünkü gaz halindeki bir bulutsudan doğrudan birleşerek yıldızlar gibi oluşsalar da küçük boyutları, bir yıldızın ayırt edici özelliği olan hidrojenin nükleer füzyonu için çekirdeklerinde gereken sıcaklıkları üretecek yeterli kütleye sahip olmadıkları anlamına gelir.