Darwin'den 1000 yıl önce evrim benzeri ilk söylemler Iraklı bir bilim insanından gelmiş

Darwin’den 1000 yıl önce
Darwin, El Cahiz’den etkilenmiş olabilir mi?
Ölümü de bilgiye olan açlığı sebebiyle oldu
Yorumlar

Konu evrim teorisi olunca akla gelen ilk isim, İngiliz doğa bilimci Charles Darwin oluyor. 1859 tarihli Türlerin Kökeni adlı eserinde tanımladığı teorisi ve ortak bir türden nasıl farklı türlerin ortaya çıktığının izini sürdüğü söz konusu eser, onu haklı olarak bu teorinin babası haline getiriyor.

Peki yıllarını doğal hayatı gözlemleyerek ve teorisini ispatlamak adına seyahat ederek geçiren İngiliz doğa bilimciden çok farklı bir tarihte ve kültürde yaşamış başka bir insanın da evrim fikrine katkı sağladığını söylesek şaşırır mıydınız?

Darwin’den 1000 yıl önce

Charles Darwin'den yaklaşık 1000 yıl önce bugünkü Irak'ın Basra bölgesinde yaşayan; El Cahiz adıyla bilinen ve asıl adı Ebu Osman Amr El Kenani el Basri olan Müslüman bir filozof, doğal seleksiyon hakkındaki fikirleriyle bu konuda tarihteki yerini almış.

776 yılında dünyaya gelen ve "patlak göz" anlamına gelen lakabı ile anılan El Cahiz, kaleme aldığı yedi ciltlik Kitab-ül Hayvan (Hayvanlar Kitabı) eserinde yaklaşık 350 farklı hayvanı incelemiş.

Rasyonalist bir bakış açısıyla akla ve mantığa yönelen Mutezile akımının güçlendiği, takipçilerinin; mantık kurallarıyla çeliştiğini düşündükleri ayet ve hadisleri akla uygun gelecek şekilde yorumladığı bir ortamda yoğurulan filozofun, bahse konu eserini de böyle bir çevrede kaleme aldığı görülüyor.

Müslüman filozof doğal seleksiyon ile ilgili tezini, "Çevresel etkenler, canlıların hayatta kalmak için yeni özellikler geliştirmesine ve bu sayede yeni türlerin ortaya çıkmasına vesile olur. Bulunduğu ortamda hayatta kalabilen ve üremeyi başarabilen hayvanlar, söz konusu özelliklerini bir sonraki nesle aktarırlar" sözleriyle savunmuş.

Darwin, El Cahiz’den etkilenmiş olabilir mi?

Yukarıdaki sözlerden de anlaşılabileceği gibi El Cahiz’in ifadeleri, Darwin'in evrim teorisi ile benzerlikler içeriyor. Darwin’in El Cahiz’den etkilendiğine dair somut bir kanıt ise maalesef bulanmamakta. Yine de ünlü doğa bilimciden yaklaşık 1000 yıl önce benzer fikirlerin, Müslüman bir filozof tarafından ortaya atıldığını bilmek heyecan verici.

Yaşamı boyunca 200 civarında kitap yazdığı tahmin edilen El Cahiz’in eserlerinden ise çok azı günümüze ulaşabilmiş. Filozofun yapıtları ve düşünceleri kendinden sonra gelen El Farabi, El Arabi, El Biruni ve İbn-i Haldun gibi büyük düşünürleri de etkilemiş.

Bir bilim gazetecisi olan Ehsan Masood, o dönemin İslam medeniyeti açısından önem arz eden eğitim merkezlerinde Yaradılışçılık (insanlığın, yaşamın ve evrenin, varlığı önceden kabul edilmiş doğaüstü bir güç tarafından yoktan meydana getirildiği inancı) akımının baskın olmadığını ifade ediyor.

Ölümü de bilgiye olan açlığı sebebiyle oldu

Masood, alimlerin; dini metinlerin gözleme dayalı bilgilere uyup uymadığı araştırmak yerine dışarı çıktıklarını, bilgiye kendi gözlemleri vasıtasıyla ulaşmaya çalıştıklarını ve kendilerini bu şekilde ifade ettiklerini de sözlerine ekliyor.

Bilgiye olan açlığını sürekli dindirmeye çalışan EL Cahiz’in de trajik bir biçimde, araştırma yaparken incelemek istediği ve üst raflarda bulunan bir kitabın kitaplığı filozofun üzerine devirmesi sonucu 92 yaşındayken öldüğü belirtiliyor.