Yaklaşık 4.5 milyar yıl önce Mars büyüklüğünde bir cismin yeni oluşan Dünya gezegenine çarptığı, bunun sonucunda da gezegenimizin açılı bir şekilde eğildiği öne sürülür. Peki, tam olarak eksen eğikliği nedir? Eksen eğikliği olmasaydı ne olurdu?
Eksen eğikliğinden önce ekseni tanımlamak gerekir. Eksen, bir nesnenin etrafında döndüğü veya dönüş yaptığı görünmez bir çizgidir. Nesne, tek bir atomdan daha küçük, minik bir parçacık ya da bin güneş kütlesine sahip bir yıldız olabilir. Her iki durumda da, bir nesnenin ekseni kütle merkezinden veya çift merkezinden geçer. Bir nesnenin kütle merkezi, nesne üzerinde etki eden dış kuvvetin, nesnenin tam da o noktada yer alıyormuş gibi davrandığı bir noktadır. Dünya'nın kütle merkezi aslında değişir. Okyanus gelgitleri kütle merkezini kaydırır ancak gezegenin eksenini kökten kaydırmaya yetecek kadar değil.
Güneş sistemimizdeki her gezegen kendi ekseni etrafında döner. Yani her gezegenin bir Kuzey ve Güney Kutbu vardır. Bir gezegenin veya başka bir gök cisminin ekseni etrafında bir dönüşünü tamamlaması için geçen zamana dönme periyodu denir. Dünyamızın kendi etrafında dönüş süresi 24 saat veya bir gündür.
Eksen eğikliği nedir 🌍
Merkür, Venüs ve Jüpiter gibi bazı gezegenlerin eksenleri neredeyse tamamen dik veya yukarı aşağı doğrudur. Dünya'nın ekseni dik değildir. Eksen eğikliği ve eğimi vardır. Eksen eğikliği, bir gezegenin dönüş ekseninin yörünge düzlemiyle yaptığı açıyı ifade eder. Bir gezegenin yörünge ekseni, güneşi çevreleyen ve güneş sisteminin kenarına kadar uzanan ince disk olan ekliptik veya yörünge düzlemine diktir. Dünyamızın eksen eğikliği yaklaşık 23,5 derecedir. Bu eğim nedeniyle güneş yıl boyunca farklı enlemlere farklı açılardan parlar. Bu mevsimlerin oluşmasına neden olur.
Uranüs, güneş sistemindeki en büyük eksen eğimine sahip gezegendir. Ekseni yaklaşık 98 derece eğiktir; bu nedenle Kuzey Kutbu neredeyse ekvatorunun üzerindedir. Gökbilimciler bu aşırı eğimin milyarlarca yıl önce Uranüs oluştuktan kısa bir süre sonra Dünya büyüklüğünde bir gezegenle çarpışma sonucu meydana geldiğini düşünüyor.
Eksenel yalpalama (presesyon) nedir 🌏
Dünya'nın ekseni sabit görünür ancak aslında dönen bir topaç gibi çok yavaş bir şekilde oynar. Dünya'nın ekseninin dairesel devinimi gerçekleştirmesi yaklaşık 26.000 yıl sürüyor. Bu devinime eksenel presesyon denir.
Dünya'nın ekseni Kuzey Yıldızı'nı belirlemeye yardımcı olur, eksenel yalpalama da onu değiştirmeye yardımcı olur. Örneğin; şu anda Dünya'nın ekseni Polaris adlı bir yıldıza doğru işaret ediyor. Kuzey Kutbu'nun hemen üzerinde olduğu için adını alan Polaris, şu anki Kuzey Yıldızı’dır. Ancak Polaris her zaman Kuzey Yıldızı olmayacak. Dünya'nın ekseni Polaris'ten yavaşça uzaklaşıyor. 13.000 yıl sonra Vega adlı yeni bir Kuzey Yıldızı'na doğru işaret edecek.
Yıldız kayması nedir, nasıl oluşur?
Dünya eksen eğikliğinin sonuçları 🌐
- Mevsimlerin oluşması
- Bir noktaya düşen güneş ışınlarının yıl içinde değişmesi
- Bir noktaya dikilen çubuğun gölge boyunun yıl içinde değişmesi
- Dönenceler ve Kutup Dairelerinin oluşması
- Kuzey ve Güney yarım kürelerde aynı anda farklı mevsimlerin yaşanması
- Gece ve gündüz sürelerinin uzayıp kısalması
- Matematik iklim kuşaklarının meydana gelmesi
- Güneşin doğuş batış saatinin ve yerinin değişmesi
Eksen eğikliği olmasaydı ne olurdu 🤔
- Güneş ışınları her zaman ekvatora dik açıyla gelirdi
- Mevsimler yaşanmazdı
- Yıl boyunca sıcaklık farkı oluşmazdı
- Aydınlanma çembere daima kutuplardan geçerdi
- Gece ve gündüz hep eşit olurdu
- Güneşin doğuş batış saati ve yeri değişmezdi
- Öğle vakti Güneş ışınlarının gelme açıları değişmezdi
- Dönenceler ve Kutup Daireleri olmazdı
- Daha az bitki ve hayvan türü olurdu
Haberi DH'de Gör