Yaptığımız şeylerin çoğu, atmosfere zararlı gazlar salıyor, hava ve iklim düzenini, bitki örtüsünü ve insan sağlığını bozarken Dünyayı daha sıcak hale getiriyor. Karbon ayak izi terimi, iklim değişikliği ile birlikte giderek daha fazla kullanılmaya başlandı. Garanti Bankası ile gündeme gelen karbon ayak izi nedir kısaca ve basit bir şekilde anlatıyoruz. Karbon ayak izimiz nasıl oluşuyor ve azaltmak için neler yapabiliriz? Bireysel karbon ayak izi hesaplama araçlarına da yer verdik.
Karbon ayak izi nedir ❓
Karbon ayak izi, atmosfere salınan toplam sera gazı emisyonlarının ölçümü olarak tanımlanabilir. Bu emisyonlara bir bireyin, şirketin veya ülkenin seçimleri ve faaliyetleri neden olur. Karbon ayak izi, karbondioksit emisyonları (CO2) cinsinden ölçülür.
Karbon ayak izi nedir açıklarken, sera gazlarından (GHG - Greenhouse Gas) bahsetmeden olmaz. Sera gazı nedir? Sera gazları, gezegenimizi sıcak tutmaktan sorumludur. Sera gazları olmasaydı Dünya yaşanmaz olurdu. Su buharı, doğalgazdan metan, toprak ve okyanuslardan azot oksit, ozon ve karbondioksit ana bileşenleridir. Sera gazları, bizi güneş ışınlarından korur ve gezegendeki iç ısıyı düzenler. Ancak sera gazlarında önemli bir artış da risk oluşturur.
Karbon ayak izi nedir tanım olarak açıkladık ancak daha iyi anlaşılması açısından bir örnek de verelim. Yediğiniz bir meyveyi ele alalım. Meyve, yerel meyve satıcınıza büyük olasılıkla malı taşıyan kamyonla geldiğinden bir karbon ayak izi üretir. Kullandığınız araba sadece karbon ayak izi değil, başka kirletici gazlar da bırakır. Pişirdiğiniz yemek, ev tipi sera gazı emisyonu kaynağı olan gazı gerektirir. Elektrikli indüksiyonlu ocak kullanmak, karbon ayak izini azaltmak için bir çözüm olabilir. İnternetten bir sipariş mi verdiniz? Ürün, muhtemelen bir dizi yakıt yakan araçla taşınacak. Dolayısıyla günümüzde karbon ayak izini yok etmek imkansız gibi bir şey.
Bireysel karbon ayak izi 👥
Bireysel karbon ayak izi, ulaşım araçları, evi ısıtmak ve soğutmak için elektrik kullanımı, yeme alışkanlıkları, ürün tüketimi, geri dönüşüm alışkanları vb. ilişkili sera gazı emisyonlarını içerir.
Ürün karbon ayak izi 🍱
Ürünle ilişkili karbon ayak izi dışında, şirketin etkisini dikkate alan kurumsal karbon ayak izi de bulunmakta. Ürün karbon ayakizi ve kurumsal karbon ayakizinin belirlenmesi için sürekli olarak geliştirilmekte olan standartlar ve normlar var. 2050 yılına kadar karbondan arındırılmış bir dünya hedefleniyor; bu nedenle tüm ürün ve hizmetlerin iklim üzerine etkilerine göre değerlendirilmesi gerekiyor.
Ürün karbon ayak izi hesaplama, doğrudan ve dolaylı emisyonlar (Kapsam 1-3) arasında ayrımı gerektiriyor. Kapsam 1, doğrudan şirketin neden olduğu tüm emisyonları (fosil yakıtların yanması, kimyasal ve fiziksel süreçlerden kaynaklanan emisyonlar vb.) içerir. Kapsam 2, elektrik, ısı, soğutma veya buhar sağlayıcıları tarafından üretilen dolaylı emisyonları analiz eder. Kapsam 3, üst tedarik zincirinde veya ürün kullanım sırasında meydana gelen diğer tüm dolaylı emisyonlardır.
Şirketlerin karbon ayak izi 🏢
Şirket karbon ayak izi hesaplama, şirket tarafından gerçekleştirilen faaliyetlerden kaynaklanan yutak alanlar ve sera gazı kaynaklarının envanterini içerir. Şirketlerin karbon ayak izi, faaliyetlerinden doğan toplam sera gazı (GHG) emisyonlarının sayısal bir değerini sağlar.
Dijital karbon ayak izi 🌐
İnternet enerji kullanımını düşündüğünüzde, muhtemelen WiFi ve kişisel cihazlarınıza güç sağlayan elektrik aklınıza gelecek. Ancak internet, dizüstü bilgisayarlar, cep telefonları, sunucular, modemler ve başka donanımlar gibi geniş bir fiziksel elektronik ağ. Bu cihazları üretmek için de çok fazla enerji ve kaynak gerekiyor. Shift Project’e göre, üretim, internete erişmek için kullandığımız elektronik cihazlar tarafından tüketilen toplam enerjinin yaklaşık %45’ini oluşturuyor.
Kişisel cihazlarımızı fişe taktığımızda sera gazı emisyonu üretiliyor. Shift Project’in araştırmasına göre, TV kullanımı toplam yaşam boyu enerji tüketiminin %44’ünü oluşturuyor. Bu oran, laptoplar için %11, akıllı telefonlar için %6.
İnternette gezinme, video izleme, karbonsuz bir alanda gerçekleşmiyor. Dünyanın her yerindeki devasa veri merkezlerinde bulunan fiziksel sunucular, çevrimiçi etkinliğimizi depoluyor ve işliyor. Veri merkezleri, binlerce kilometre uzunlukta deniz altı kabloları, anahtarlar ve yönlendiricilerle birbirine bağlı. Veri merkezlerinin çalışması için yüksek miktarda enerji gerekiyor. Bu enerjinin de büyük çoğunluğu fosil yakıtlardan geliyor. Araştırmalar, veri merkezlerinin tek başına küresel emisyonların yaklaşık %1’ini ürettiğini gösteriyor.
Teknoloji sektörü hızla büyüyor. Dünyamız giderek daha fazla dijitalleştikçe daha fazla cihaza, sunucuya ve veri merkezine ihtiyacımız olacak. Böyle giderse dijital teknolojilerin 2025 yılına kadar küresel emisyonların %8’ini üreteceği tahmin ediliyor. Dijital dönüşüm devam ederken, interneti inşa eden şirketlerin sıfır emisyonlu bir gelecek taahhüt etmesi gerekiyor. Apple, Microsoft, Meta, Google, Amazon, Paris Anlaşması kapsamında 2040 yılına kadar net sıfıra ulaşma sözü verdi.
Ülkelerin karbon ayak izi 🌏
Gelişmiş ülkeler, genellikle daha yüksek karbon ayak izlerine ve CO2 emisyonlara sahiptir. Bu, büyük ölçüde, elektrik sağlamak için yüksek miktarda fosil yakıt yakan daha güçlü enerji endüstrileri ve emisyonlara büyük ölçüde katkıda bulunan otomobil sahiplerinin sayısının fazla olmasından kaynaklanır. İmalat ve et üretimi gibi endüstriler de karbon ayak izi üretimine katkıda bulunur. 2020 yılı için karbon ayak izi ülkeler sıralaması şu şekilde:
- Çin - 11680.42 Mt CO2
- Amerika - 4535.30 Mt CO2
- Hindistan - 2411.73 Mt CO2
- Rusya - 1674.23 Mt CO2
- Japonya - 1061.77 Mt CO2
- İran - 690.24 Mt CO2
- Almanya - 636.88 Mt CO2
- Güney Kore - 621.47 Mt CO2
- Suudi Arabistan - 588.81 Mt CO2
- Endonezya - 568.27 Mt CO2
Dünyanın en çok CO2 yayan 10 ülkesi bu şekilde. TÜİK verilerine göre, Türkiye'de toplam sera gazı emisyonu 523.9 Mt CO2 eşdeğeri oldu.
Ülkeler, karbon ayak izlerini birçok şekilde azaltabilir; Fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kaynaklarından (güneş, rüzgar, hidroelektrik) elektrik üretilmesi, enerji verimliliğinin artırılması, ulaşımda biyoyakıtlara geçilmesi, araçlardan kaynaklanan CO2 emisyonlarının azaltılması, çöplükler ve bacalardan gelen metan gibi sera gazlarının geri kazanılması, sera gazı yayan endüstrilerde karbon vergisi alınması, ormanlarını koruma gibi. Birçok ülke, sıfır karbon ayak izi için bu ve başka adımları atmaya başladı. Bu, ülkelerin saldıkları kadar CO2’yi ortadan kaldıracakları anlamına geliyor. Karbon ayak izini azaltmak anlamında bireysel olarak yapabileceğimiz şeyler var; araba kullanmak yerine yürümeyi, bisikletle gitmeyi veya toplu taşıma araçlarını tercih etmek, plastik kaplar yerine yeniden kullanılabilir kapları veya şişeleri kullanmak, genel elektrik kullanımını azaltmak ve daha az kırmızı et yemek gibi.
Ekolojik ayak izi 🌿
Ekolojik ayak izi ve karbon ayak izi, bir şeyin çevre üzerindeki etkisini ölçmenin iki yoludur. Karbon ayak izi, bir kişi, kuruluş veya faaliyetin neden olduğu toplam sera gazı emisyon miktarını ölçer. Karbon ayakizi, karbondioksit eşdeğeri birimleri veya CO2e cinsinden ölçülür. Bu da belirli miktarda sera gazının karbondioksite göre küresel ısınmayı ne kadar etkileyebileceğini ölçer. Bu nedenle karbon ayak izi, ekolojik ayak izi hesaplamasında olduğu gibi tüm bir yaşam tarzını göz önünde bulundurmak yerine, sera gazı emisyonlarıyla ilgili faaliyetlere odaklanır. Örneğin; fosil yakıtları yakma veya elektrik tüketiminin çevre üzerindeki etkisini belirlemek için karbon ayak izi kullanılır.
Ekolojik ayak izi bileşenlerini, karbon tutma ayak izi, tarım arazisi ayak izi, orman ayak izi, otlak ayak izi, yapılaşmış alan ayak izi ve balıkçılık sahası ayak izi olarak sıralayabiliriz.
- Karbon tutma ayak izi: Okyanuslar tarafından tutulan CO2 emisyonunun yanı sıra, fosil yakıt tüketimi, arazi kullanımı değişiklikleri ve kimyasal süreçlerden kaynaklanan emisyonların tutulması için gereken orman alanının hesaplanması.
- Tarım arazisi ayak izi: İnsan tüketimi için gerekli gıda ve lif, hayvan yemi, yağ bitkileri ve kauçuk üretimi için kullanılan alanın hesaplanması.
- Orman ayak izi: Tüketilen kereste, kâğıt hamuru, odun ürünleri ve yakacak odun miktarını karşılamak için gereken orman alanının hesaplanması.
- Otlak ayak izi: Et, süt, deri ve yün ürünleri için hayvancılık yapılan alanın hesaplanması.
- Yapılaşmış alan ayak izi: Konut, ulaşım, endüstriyel yapılar ve enerji santralleri dahil olmak üzere insan ihtiyaçlarının karşılanmasıyla ilgili altyapı ve üstyapı ile kaplı alanın hesaplanması.
- Balıkçılık sahası ayak izi: Tüketilen balık ve deniz ürünlerini temin etmek için gereken deniz ve tatlı su alanının hesaplanması.
Su ayak izi 💦
Su ayak izi, üretimin ton başına, hektar başına, para birimi başına veya başka birimlerde metreküp cinsinden ölçülebilir. Su ayakizi, sınırlı tatlı su kaynaklarımızın hangi amaçlarla tüketildiğini ve kirlendiğini anlamamıza yardımcı olur. Etkisi, suyun nereden ne zaman alındığına bağlıdır. Suyun sınırlı olduğu yerde sonuçları önemli olabilir, aksiyon gerektirebilir.
Su ayak izinin üç bileşeni vardır; yeşil ayak izi, mavi ayak izi ve gri ayak izi. Bu bileşenler birlikte, tüketilen suyun kaynağını yağış/toprak nemi veya yüzey/yeraltı suyu olarak ve çevreyi kirleten maddelerin asimilasyonu için gerekli tatlı su hacmini tanımlayarak su kullanımının kapsamlı bir resmini sunar.
Su ayakizi, bir işlemin, ürünün, şirketin veya endüstrinin hem doğrudan hem de dolaylı su kullanımına bakar ve tedarik zincirinden son kullanıcıya kadar tüm üretim döngüsü boyunca su tüketimini ve kirliliği içerir. Birey, topluluk, ülke veya tüm insanlık tarafından tüketilen tüm ürün ve hizmetleri üretmek için gereken su miktarını ölçmek için su ayak izi kullanabilir.
Karbon ayak izi neden olur 🤔
Giyim, ayakkabı, ev eşyaları ve kişisel eşyalar dahil olmak üzere tüketimin tümü, bireysel karbon ayak izinin önemli bir miktarını oluşturur. Çünkü, bu öğelerin tümü, malzemelerin toplanması, üretimi ve taşınmasından kaynaklanan emisyonlara sahiptir. Ulaşımın da karbon ayak izine önemli ölçüde katkıda bulunduğu biliniyor. Tren, metro ve otobüsler gibi toplu taşıma araçları, arabalara kıyasla daha düşük miktarda karbon ayak izi bırakıyor. Peki, karbon ayak izi nasıl azaltılır?
Karbon ayak izi nasıl azaltılır ♻️
- Mümkün olduğunca toplu taşıma araçlarını kullanmak
- Verimli sürüş tekniklerini uygulamak
- Düzgün yalıtımla ev enerji verimliliğini artırmak
- Geri dönüşüm ve kompostlama
- Ülkede yetişen yiyecekleri yemek
- Sığır eti ve süt ürünleri alımını azaltmak
- Evde su kullanımını azaltmak
Yürümek veya bisiklete binmek, araba kullanmaktan kaynaklanan karbon emisyonlarını tamamen önleyebilir. Ancak ayakkabı ve bisiklet üretimi karbon emisyonlarına katkıda bulunur. Toplu taşımayı kullanmak karbondioksit emisyonlarını önemli ölçüde azaltabilir. Düşük emisyonlu araçlar da karbon emisyonlarını azaltır.
Verimli sürüş teknikleri katedilen mesafeyi %33 oranında azaltabildiğinden gereksiz hız yapmadan aracınızı verimli kullanın. Ayrıca boşta çalıştırma CO2 emisyonlarına katkıda bulunduğundan mümkün olduğunda trafikten kaçınmak önemlidir.
Pencereler, kapılar ve çatı pencerelerinden hava sızmaması için kapı pencere izolasyon bandı takın ve silikon çekin. Özellikle fırın, klima, buzdolabı olmak üzere enerji tasarruflu cihazların kullanılması, karbon ayak izine katkı sağlayan emisyonları azaltabilir. LED lamba kullanmak, termostatı uygun bir seviyeye ayarlamak da emisyonları azaltmanın bir yoludur.
Ülkenizde yetişen sebzeleri, meyveleri tüketin. Yiyeceklerin üretilmesi ve taşınması sonucunda önemli miktarda sera gazı emisyonu üretilir. Bulunduğunuz yerde yetiştirilen yiyecekleri yiyerek emisyonları azaltabilirsiniz. Özellikle yerel olarak üretilmiyorsa, sığır eti ve süt ürünlerini almaktan kaçının. Büyük çiftliklerde sığır eti ve süt ürünleri üretimi, büyük miktarda sera gazı üretir.
Evde su kullanımını azaltın. Bu, suyu pompalamak, arıtmak ve ısıtmak için gereken enerji miktarını azaltır. Su tasarrufu sağlayan duş başlıkları, tuvaletler, bulaşık makineleri ve çamaşır makineleri kullanmanın yanı sıra doğal kaynakları koruma, burada yardımcı olabilir.
Karbon ayak izi nasıl hesaplanır 🧐
Çevre kirliliği, iklim değişikliği, küresel ısınma dahil günümüz çevre sorunlarının çoğu sera gazları yüzündendir. Peki, karbon ayak izi nasıl hesaplanır? Kendi karbon ayak izi hesaplama işlemi yaparken yıl içinde tükettiğiniz elektrik, doğalgaz ve kömür gibi enerjilerle birlikte ulaşımda kullandığınız yakıtın toplam miktarını ölçmeniz gerekiyor. Karbon ayak izi hesaplama işleminde yardımcı olacak birçok Türkçe ve yabancı site var. Bunlardan bazıları:
İklim değişikliği ve karbon ayak izi ilişkisi 🔥
Fosil yakıtları yakıp ağaçları kestikçe, yüksek konsantrasyonlarda sera gazı, özellikle de karbondioksit, gezegenin ortalama yüzey sıcaklığını dayanılmaz seviyelere çıkartıyor. Atmosferdeki karbondioksit seviyeleri 18. yüzyılın ortalarından bu yana %40’ın üzerinde artış gösterdi. İklimbilimcilere göre bu seviyeler oldukça yüksek. Karbondioksit seviyeleri yükselmeye devam ettikçe ve daha fazla sıcaklık artışını körükledikçe, artan okyanus asitlenmesi, yükselen deniz seviyeleri, daha sık ve yoğun fırtınalar, türlerin yok olması, gıda kıtlığı dahil olmak üzere toplu etkiler dünya genelinde hissedilecek.
İklim bozukluğunu durdurmak ve en kötü etkilerinden kaçınmak için yapabileceğimiz şeyler var; Düşük karbonlu bir ekonomiye geçmek, iklim değişikliğine karşı mücadelede en iyi doğa arkadaşlarımızı (ormanlar, otlaklar, mangrovlar, gelgit bataklıkları gibi) korumak gibi. Karbon emisyonunu azaltmak, bireylerden endüstrilere, ülkelere kadar herkesin karbon ayak izini büyük ölçüde azaltmasıyla olacak.
Bu rehber yazıda, iklim değişikliği ile gündemde olan karbon ayak izi nedir, karbon ayak izimiz neden olur konusuna açıklık getirdik. Ayrıca karbon ayakizi hesaplama için kullanılabilecek yerli ve yabancı en iyi araçları paylaştık.
(Güncellendi: )
Haberi DH'de Gör