Türkiye'nin ilk İklim Kanunu Teklifi’nde detaylar belli oldu: Cezalar caydırıcı!

Bu teklifin bir “çatı” olarak görülmesi gerektiği ifade ediliyor. Kanun teklifi yalnızca sanayi sektörünü değil, şehirleri, tarımı, hayvancılığı ve yeşil alanları da koruyan bütüncül bir yaklaşımla hazırlanmış; kapsamı oldukça geniş.

Kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişiler, kamu yararı gözetilerek alınacak tedbirlere ve düzenlemelere süresinde uymakla ve bunları uygulamakla yükümlü olacak. Ulusal Katkı Beyanında, net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda ülkenin kalkınma öncelikleri ve özel koşulları göz önünde bulundurulacak ve bu çerçevede önlemler alınacak.

Kanun teklifinde belirtilen mevzuata ve planlama araçlarına ilişkin hazırlama ve uyarlama yükümlülükleri ilgili kurum ve kuruluşlarca en geç 31 Aralık 2027 tarihine kadar yerine getirilecek. Cumhurbaşkanı, bu süreyi bir yıla kadar uzatmaya yetkili olacak.

Yerel iklim değişikliği eylem planları, en geç 31 Aralık 2027 tarihine kadar hazırlanacak. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, bu süreyi, bir yıla kadar uzatmaya yetkili olacak.

Teklif neleri kapsıyor?

Bu teklif, Türkiye'nin 2053 yılına kadar net sıfır emisyon üreten ekonomi olma hedefine ulaşmasını sağlayacak planlama ve uygulama araçlarını düzenleyecek. Yürütme ve yürürlülük dahil 20 ve iki de geçici maddeden oluşan teklifin önümüzdeki hafta komisyon aşaması başlayacak.

ETS kapsamına dahil olan işletmeler tarafından doğrulanmış yıllık sera gazı emisyon değerine karşılık gelecek şekilde yıllık tahsisat tesliminde bulunulması zorunlu olacak. Bunu yerine getirmeyen işletmeler, bir sonraki takvim yılına ilişkin tahsisatlarını teslim ederken belirlenen yaptırıma esas sera gazı emisyonlarına eşit miktarda tahsisatı da teslim etmekle yükümlü olacak.

Şirketlerin çıkardığı bir ton karbondioksit eşdeğeri emisyon için izin anlamına gelen tahsisatlar, sermaye piyasası araçları olarak kabul edilecek. İklim Değişikliği Başkanlığı, sera gazı emisyon izni alınması kapsamında gelir elde ederek iklim dostu yatırımların desteklenmesinde kullanabilecek.

Karbon Piyasası Kurulu ise ulusal tahsisat planını onaylayacak, ETS piyasasında ücretsiz tahsisatların dağılımına karar verecek, birincil piyasada satışa sunulacak tahsisat miktarını tespit edecek, ETS kapsamında hangi oranda denkleştirme işlemlerinin kullanılabileceğine karar verecek, ETS ile ilgili plan, politika, strateji ve eylemleri belirleyecek; uluslararası karbon piyasasına konu olacak sektör, proje ve faaliyetleri tespit edecek; ilgili sınırlamaları, ithal ve ihraca ilişkin temel politikayı belirleyecek.

ETS'deki uygulama ve piyasa esasları Sermaye Piyasası Kurulu ve İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından belirlenirken şirketlerin sera gazı emisyonuna neden olan faaliyetlerini yürütmesi için sera gazı emisyon izni alması zorunlu olacak.

Öne çıkan diğer maddeler neler?

Türkiye Gümrük Bölgesinde ithal edilen malların gömülü sera gazı emisyonlarını ele almak için Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM) kurulabilecek.

Ulusal Katkı Beyanında yer alan sektörlerde uygulanmak üzere, enerji, su ve hammadde verimliliği, kirliliğin kaynağında önlenmesi, yenilenebilir enerji kullanımının artırılması sağlanacak.

Ürünlerin, işletmelerin, kurum ve kuruluşların karbon ayak izinin azaltılması, alternatif temiz veya düşük karbonlu yakıtların ve ham maddelerin kullanımı, elektrifikasyonun yaygınlaştırılması, temiz teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanımının artırılması gibi azaltım önlemlerinin alınması teşvik edilecek.

Karbon yakalama ve depolama teknolojileri, hidrojen teknolojisi gibi iklim değişikliği ile mücadeleye yönelik yeni teknolojik gelişmeler takip edilecek.

Çölleşme ve erozyonla mücadele ile ağaçlandırma ve toprak muhafaza kapsamında orman dışı alanlarda oluşturulan yutak alanların net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda sürdürülebilir yönetimi sağlanacak.

Tüm eğitim düzeylerinde müfredat ve öğretim programlarının güncellenmesi ve yeşil iş gücünün yetiştirilmesi için gerekli çalışmalar ilgili bakanlıklarla koordineli olarak Milli Eğitim Bakanlığı ve Yükseköğretim Kurulunca yapılacak.

Bir yatırımın gerçekten çevreci ve iklim değişikliğini olumsuz etkilemeyen yatırım olup olmadığını belirleyen, izleyen ve bu sayede uluslararası finans akışlarını hızlandıracak, destekleyecek Türkiye Yeşil Taksonomisi kurulacak.

ETS kapsamındaki sektörler başta olmak üzere, iklim değişikliği ile mücadele eden kamu kurumları ve özel sektör şirketleri için teşvikler sağlanacak.

Yeşil finansman ve sigorta mekanizmaları geliştirilecek. Sermaye piyasalarında yeşil ve sürdürülebilir tahvil ihracı teşvik edilecek.

Uymayanlara sert cezalar var

Kanun teklifinde, düzenlemede yer alan yükümlülüklere ilişkin idari yaptırımlar da belirlendi.

• Tek bir fiil için uygulanabilecek en yüksek idari para cezası 50 milyon TL’yi geçemeyecek.
• ETS piyasasında piyasa bozucu davranışlarda bulunanlara gerçek kişiler için 2 milyon TL, tüzel kişiler için 20 milyon TL'ye kadar ceza uygulanacak.
• Doğrulanmış yıllık sera gazı emisyon raporu bulunmayan işletmelere 1 milyon - 10 milyon TL arasında idari para cezası uygulanacak.
• Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) kapsamında tahsisatlarını teslim etme yükümlülüğünü 3 yıl üst üste yerine getirmeyen işletmelerin sera gazı emisyon izni iptal edilecek.
• ETS kapsamındaki işletmeler, 3 yıl içinde sera gazı emisyon izni almak zorunda olacak. 
• Doğrulanmış sera gazı emisyon raporunu süresi içinde sunmayanlara 500 bin TL - 5 milyon TL arasında idari para cezası uygulanacak. ETS kapsamındaki işletmeler için bu cezalar 2 katı olarak uygulanacak.
• Tahsisatlarını 3 yıl üst üste en az %80 oranında yerine getirmeyen işletmelerin emisyon izinleri 3-6 ay süreyle iptal edilecek.
• Ozon tabakasını incelten maddeleri kullanan, ithal eden, ticaretini yapan veya piyasaya arz edenlere 2,5 milyon TL idari para cezası uygulanacak.
• Bu maddeleri içeren ürün ve ekipmanlara bakım, onarım ve servis hizmeti verenlere 250 bin TL ceza kesilecek.
• Ozon tabakasını incelten maddeleri içeren ürünlerin etiketleme kurallarına uymayanlara 120 bin TL ceza verilecek.
• Florlu sera gazlarını kullanan, ticaretini yapan veya piyasaya arz edenlere 2,5 milyon TL ceza uygulanacak ve 3-6 ay süreyle Hidroflorokarbon Kontrol Belgesi verilmeyecek.
• Kotasız veya kotayı aşan miktarlarda hidroflorokarbon ithal edenlere 1 milyon TL ceza verilecek ve bir sonraki yıl kotasında kesinti yapılacak.
• Florlu sera gazı içeren ürünlerin etiketleme kurallarına uymayanlara 120 bin TL idari para cezası uygulanacak.
• Florlu sera gazı içeren veya çalışması bu gazlara dayanan ekipmana müdahale eden kişilere 120 bin TL ceza kesilecek.