mRNA aşısının mucidi Katalin Kariko

Yorumlar

Batı'da onaylanan ilk aşı olan Pfizer-BioNTech koronavirüs aşısının geliştirilmesi, 1980'lerde komünist yönetimden ABD'ye kaçan Macar biyokimyacı Katalin Kariko için onlarca yıllık çalışmasının taçlandırılmasıydı.

Kasım ayında Pfizer-BioNTech koronavirüs aşısının güvenli ve %95 etkili olduğunu bulduğunda, Katalin Kariko'nun genetik kod RNA (ribonükleik asit) üzerindeki 40 yıllık araştırmasının en büyük başarısına kavuşmuştu. The Daily Telegraph'a verdiği demeçte Kariko, ilk tepkisinin bir "kurtuluş hissi" olduğunu söyledi.

Philadelphia'daki evinden, "Havayı tutuyordum, o kadar heyecanlandım ki öleceğimden falan korktum. Yıkıldığımda kendimi nasıl kaldıracağımı biliyorum ama çalışmaktan her zaman zevk aldım... Tedavi edebileceğim tüm hastalıkları hayal ettim." dedi.

Ocak 1955'te orta Macaristan'daki Szolnok kasabasında Hıristiyan bir ailede dünyaya gelen Kariko, Sovyet destekli komünist rejime ölümüne ayaklanmadan tam bir yıl önce, babasının bulunduğu Büyük Macaristan Ovası'ndaki Kisujszellas yakınlarında büyüdü. Küçük yaşlardan itibaren bilime hayran olan Kariko, kariyerine 23 yaşında Szeged Üniversitesi Biyolojik Araştırma Merkezi'nde başladı ve burada doktorasını aldı.

RNA'ya olan ilgisini ilk orada geliştirdi. Ancak komünist Macaristan'ın laboratuvarlarında kaynak yoktu ve 1985'te üniversite onu kovdu. Sonuç olarak, Kariko yurtdışında iş aradı ve aynı yıl Philadelphia'daki Temple Üniversitesi'nde iş buldu. Macarların ülke dışına para çekmesi yasaktı, bu yüzden aile arabasını karaborsadan sattı ve geliri 2 yaşındaki kızının oyuncak ayısına sakladı. Business Insider'a bu gidiş hakkında “Tek yönlü bir biletti” dedi.

Kariko'nun komünizmden kaçışından sonra her şey planlandığı gibi gitmedi. 1980'lerin sonunda bilim topluluğu, kanser gibi hastalıkların tedavisinin nasıl geliştirileceğini anlamanın anahtarı olarak görülen DNA'ya odaklandı. Ancak Kariko'nun asıl ilgi alanı, hücrelerde proteinlerin nasıl yapılacağına dair talimatlar veren genetik kod olan RNA idi.

O zamanlar, RNA üzerine yapılan araştırmalar, vücudun bağışıklık sistemi onu bir davetsiz misafir olarak gördüğü için eleştirilere maruz kaldı; 1995 yılında Kariko, Pennsylvania Üniversitesi'nde profesör olmak üzereydi, ancak bunun yerine araştırmacı rütbesine atandı.

Kariko, tıbbi yayın Stat'e verdiği demeçte, "Genellikle, bu noktada insanlar sadece hoşçakal derler ve ayrılırlar çünkü bu çok korkunçtur." Kocası Macaristan'da mahsur bir şekilde vize sorunlarını çözmeye çalışırken Kariko o sırada kanser korkusu yaşadı. "Hayal etmeye çalıştım: Her şey burada ve benim daha iyi deneyler yapmam gerekiyor," diye devam etti. Kariko ayrıca kendi laboratuvarını yönetirken meslektaşlarının ona süpervizörünün adını sormasıyla cinsiyetçiliğe maruz kalıyordu.

Kariko bu zorluklar karşısında ısrar etti. Business Insider'a “Dışarıdan çılgınca mücadele ediyor gibiydim ama laboratuvarda mutluydum” dedi. ve ekledi “Kocam bugün bile her zaman 'Bu senin için eğlence' diyor. Ben işe gidiyorum demiyorum. Oyun oynamak gibi.”

Kariko'nun Pennsylvania Üniversitesi'ndeki konumu sayesinde, kızı Susan Francia'yı öğrenim ücretinin dörtte biri karşılığında oraya gönderebildi. Francia, 2008 ve 2012 Olimpiyatlarında ABD kürek takımında altın madalya kazandı.

1997'de Kariko'nun kariyerini turbo şarj eden bir fotokopi makinesinin önünde tesadüfen değişti. HIV aşısı üzerinde çalışan immünolog Drew Weissman ile burada tanıştı. Sentetik RNA'nın vücudun bağışıklık sistemi tarafından tanınmamasına izin vermenin bir yolunu geliştirmek için işbirliği yapmaya karar verdiler. İkili araştırmalarına başladı ve RNA'yı lipid nanoparçacıklarına yerleştirmeyi başardılar. Bu RNA'nın hücrelere girişleri kolaylaştı.

Pfizer-BioNTech ve Moderna aşılarının arkasındaki araştırmacılar, aşılarını geliştirmek için bu teknikleri kullandılar. Her ikisi de, koronavirüsünkine benzer bir proteinin üretimini tetiklemek için vücuda genetik talimatlar verme stratejisini kullanır ve böylece istenen bağışıklık tepkisini ortaya çıkarır.

Katalin Kariko ve Drew Weissman şimdi Nobel Tıp Ödülü'nün favorileri. Kariko, mesleğinin çeperlerinde geçen yıllardan sonra Alman araştırma firması BioNTech'te kıdemli bir göreve sahiptir.