Çin, ABD ve Elon Musk: Akıl almaz “Bermuda Şeytan Üçgeni”

Çin’in ve Çinli yatırımcıların Musk sevgisi
Bir Çin hayranı
Trump için gayriresmi bir kanal mı?
“Çin’in en büyük kuklası”
Yorumlar

Metin Akpınar

Teknoloji Editörü

Çin, ABD ve Elon Musk: Akıl almaz “Bermuda Şeytan Üçgeni” — **ABD**, Donald Trump’ın Başkanlığının ilk döneminde **Çin** ile kıyasıyla bir ticaret savaşına girişmişti. 2019 ve sonrasında ise Biden dönemiyle birlikte bu rekabetin dozajı artırıldı. Şimdi yeni Trump dönemiyle birlikte bu çekişme devam edecek gibi görünüyor. Ancak bu gerilimde üçüncü bir taraf da gün yüzüne çıkmış durumda: **Elon Musk**.

Elon Musk, Trump’ın yeniden seçilme sürecinde aktif rol almış ve halihazırda Başkan’ın adeta sağ kolu haline gelmiş durumda. ABD’nin aksadığı ve verimsiz olduğu alanları kapatmak veya işler hale getirmek için çalışan Musk, Trump’ı ve politikalarını en temellerinden destekliyor. Ancak Musk, bunu yaparken Çin ile olan ilişkisini de ilerletmeye devam ediyor. Bu durum, ABD’nin Çin politikasıyla da bir tezatlık oluşturuyor.

Çin’in ve Çinli yatırımcıların Musk sevgisi

Öyle ki, Çinli yatırımcılar, Elon Musk’ın özel şirketlerine milyonlarca dolarlık sermaye aktarırken, bu yatırımların kimler tarafından yapıldığını gizleyen karmaşık finansal yapılar kullanılıyor. Varlık yöneticileri ve yatırımcıların aktardığı bilgilere göre, SpaceX, Neuralink ve xAI gibi Musk’a ait şirketlere Çin’den özel fonlar akıtılıyor. Bu yatırımlar, "özel amaçlı araçlar" (special-purpose vehicles - SPV) adı verilen finansal yapılar aracılığıyla gerçekleştiriliyor. Bu yatırımlarda herhangi bir hukuksuzluk bulunmuyor.

Bu yatırımların yasal çerçevede olduğu belirtilse de, özellikle Elon Musk’ın ABD siyasetindeki artan etkisi nedeniyle, çıkar çatışması ve yabancı etkisi konusunda endişeler doğuyor. Amerikan Enterprise Institute kıdemli araştırmacısı Derek Scissors, “Musk'ın konumundaki birinin Çin'le bu kadar çok bağlantısı varken nasıl olur da ABD hükümetinde reform yapmak için iyi bir insan olabilir?” diyor.

Musk’ın Çin ile olan ilişkileri uzun zamandır tartışma konusu. Tesla’nın Çin’de büyük bir üretim tesisi bulunuyor ve SpaceX’in doğrudan Çin yatırımı alması kaşları kaldırıyor. Aktarılanlara göre Çinli varlıklı yatırımcılar, 2010’ların sonlarından itibaren Elon Musk’ın özel girişimlerine sermaye aktarmaya başladı. Hatırlanacağı üzere Musk ise 2019’da Tesla’nın Şanghay’daki üretim tesisini kurarak Çin’in düşük maliyetli ve verimli tedarik zincirlerinden faydalanmaya başlamıştı. Musk’ın şirketlerinin yükselişi düşünüldüğünde Çinli yatırımcıların buralardan ciddi kazanç sağladığı söylenebilir.

Özellikle Tesla, mülkiyet düzenlemelerindeki bir değişikliğin ardından Çin'de yerel bir ortak olmadan faaliyet göstermesine izin verilen ilk yabancı otomobil üreticisi olmuştu. Şanghay fabrikası, Çin devlet bankalarından uygun faiz oranlarıyla alınan 1,4 milyar dolar tutarındaki kredinin desteğiyle inşa edildi.

Şangay yönetimi ayrıca 2019-2023 yılları arasında Tesla'ya standart orandan 10 puan daha düşük olan yüzde 15'lik indirimli kurumlar vergisi oranı sağladı. Şanghay'da üretim yapmanın sağladığı maliyet avantajları, daha düşük üretim ve işçilik giderleri de dahil olmak üzere Tesla'nın Çin pazarına olan bağımlılığını daha da pekiştirdi.

Musk'ın servetinin büyük ölçüde Tesla hissesine bağlı olması nedeniyle, mali durumu giderek şirketin Çin'deki servetine bağımlı hale geliyor ve bu da ülkeden olası bir çekilmeyi hem ekonomik hem de stratejik açıdan zorlaştırıyor. Musk’ın Çin ile olan ilişkisi halen de yüksek seviyede devam ediyor. Zira Tesla, 11 Şubat 2025'te Şanghay'daki ikinci fabrikasını açtı. Yılda 10.000 megapack batarya üretmesi planlanan 200 milyon dolarlık tesis, şirketin ABD dışındaki ilk megapack batarya fabrikası olma özelliğini taşıyor.

Musk’ın bu yatırımından günler önce Trump yönetimi Çin'den ithal edilen ürünlere %10 gümrük vergisi getirmiş ve Çin de Amerikan kömürü, sıvılaştırılmış doğal gaz, tarım ekipmanları ve ham petrole gümrük vergisi getirerek karşılık vermişti.

Bir Çin hayranı

Dünyanın en zengin insanının aynı zamanda bir Çin hayranı olduğunu da bilmek gerek. Nisan 2024’te Pekin’e yaptığı ziyarette, Çin halkı tarafından büyük bir hayranlıkla karşılandığını belirterek “Bu duygu karşılıklı” ifadesini kullanmıştı. Özellikle Çinli işçilerin disiplinini ve uzun çalışma saatlerini överken, Amerikalı çalışanları “tembellikle” suçlaması ABD’de tepki çekmişti.

Bunun yanı sıra, Çin’in altyapı yatırımları, yüksek hızlı tren projeleri ve yeşil enerjiye yaptığı yatırımlar da Musk’ın sıkça övdüğü konular arasında. Çin’in küresel uzay yarışındaki yerini de takdir eden Musk, ABD ve Çin arasındaki en tartışmalı konulardan birisi olan Tayvan için de Çin yanlısı görüşe sahip. Tayvan’ı “Çin’in ayrılmaz bir parçası” olarak tanımlayan Musk, Hong Kong modeliyle Tayvan’ın Çin’e bağlanmasını önermişti.

Ancak Washington’daki siyasi çevreler, Musk’ın Çin’e yönelik bu sıcak yaklaşımını kaygıyla izliyor. ABD, Çin ile teknoloji savaşlarını derinleştirirken, Tayvan konusunda giderek daha sert bir politika benimseyen bir çizgi izliyor.

Trump için gayriresmi bir kanal mı?

Musk’ın Trump yönetimiyle olan ilişkisi göz önüne alındığında, Çin’le ilgili politika konularında bir tür arka kapı diplomasisi rolü oynayıp oynamayacağı sorusu gündeme geliyor. Trump’ın yemin töreninden hemen önce Çin’in üst düzey yetkilileriyle Musk’ın görüşmesi, bu konuda ipuçları veriyor. Zira Musk’ın Çin hükümetiyle kişisel olarak da yakın. Tesla’nın Çin’deki fabrikası inşa edilirken o dönemki Şanghay parti şefi olan Li Qiang, şu anda Başbakan unvanıyla ülkenin en yetkili ikinci ismi. Musk’ın Çin’deki iş çıkarları ve Pekin yönetimiyle geliştirdiği ilişkiler, onu Trump’ın Çin politikasına dolaylı bir etki sağlayabilecek konuma taşıyabilir.

Öte yandan, Çin’in Musk’ı bir baskı unsuru olarak kullanma ihtimali de masada. Çin, yabancı şirketleri kendi stratejik çıkarlarına uygun şekilde yönlendirme konusunda geçmişte birçok örnek sergiledi.

“Çin’in en büyük kuklası”

ABD Temsilciler Meclisi geçtiğimiz haftalarda Çin’in Panama, Peru ve Brezilya’daki liman yatırımlarını ele almak üzere bir oturum düzenlemişti. Bu oturumda Demokrat vekiller Musk’ı, Çin’in politik çıkarlarına hizmet eden bir figür olarak tanımlamıştı. Hatırlanacağı üzere Musk, ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı’nın (USAID) kapatılmasında rol oynamıştı. Oturumda, USAID kapatılmasının Çin’e avantaj sağlayacağı, ABD’nin Latin Amerika’daki etkisini zayıflatacağını ve Çin’in bölgedeki nüfuzunu artırmasına yardımcı olacağı dile getirilmişti.

Demokratların Musk endişesi Cumhuriyetçiler tarafından da destekleniyor. ABD Temsilciler Meclisi'nin Çin konulu özel komitesinin Cumhuriyetçi ve Demokrat liderleri, Çin’in Elon Musk üzerinde baskı kurarak çıkar sağlayabileceği konusunda uyardı.

Tüm bunlar bir araya getirildiğinde ABD ve Çin ilişkilerinin Trump dönemiyle daha da gerildiği bir dönemde “gölge başkan” olarak anılan Musk’ın rolü ve etkisi oldukça kritik olacak diyebiliriz. Musk’ın etkisini sadece “siyasi” açıdan görmek de büyük hata olur. Milyarder isim, Tesla ile Batı’nın en büyük elektrikli araç üreticisi konumundayken SpaceX ile de uzaydaki en güçlü silahı.