Erken evrenin en hızlı büyüyen kara deliği keşfedildi

Eddington sınırının 40 katı hızında madde yutuyor
Süper kütleli kara delikleri anlamamız için önemli
Yorumlar

Metin Akpınar

Teknoloji Editörü

Erken evrenin en hızlı büyüyen kara deliği keşfedildi — Bilim insanları, Büyük Patlama’dan (Big Bang) sadece 1,5 milyar yıl sonra var olan ve olağanüstü hızlı büyüyen bir kara delik keşfetti. "LID-568" adı verilen bu kara delik, 7,2 milyon Güneş kütlesine sahip ve maddey, Eddington sınırının onlarca katı hızla içine çekiyor. Bu keşif, evrendeki süper kütleli kara deliklerin nasıl oluştuğunu anlamak açısından önemli bir adım olarak görülüyor.

Bilmeyenler için Eddington sınırı, astronomi ve astrofizikte, bir yıldız veya başka bir gök cisminin kütle çekimi ile radyasyon basıncı arasındaki dengeyi ifade eder. Bu sınır, adını İngiliz astrofizikçi Sir Arthur Eddington’dan alıyor. Kara delikler için Eddington sınırı, kara deliğin madde biriktirme hızını belirleyen önemli bir sınırlayıcı konumunda.

Eddington sınırı Kara delikler bilindiği üzere çevresindeki gaz ve maddeyi çekerek büyür; ancak, maddelerin hızla kara deliğe düşmesi sırasında yoğun bir radyasyon da açığa çıkar. Eddington sınırı, bu radyasyonun basıncının kara deliğin kütle çekimini dengeleyeceği noktayı ifade eder. Bu sınır aşıldığında, radyasyon basıncı o kadar yüksek olur ki, yeni madde kara deliğe doğru çekilmek yerine dışa doğru itilir.

Eddington sınırının 40 katı hızında madde yutuyor

Bu hızla büyüyen kara delik, James Webb Uzay Teleskobu tarafından eski veriler üzerinde yürütülen bir araştırmada galaksi örnekleri arasında tespit edildi. Bu galaksiler, optik ve yakın kızılötesi spektrumda görünmezken, X-ışını spektrumunda oldukça parlak şekilde gözlemlenebiliyor. Webb’in benzersiz kızılötesi algılama gücü sayesinde bu sönük nesneler gözlemlenebildi. Yapılan gözlemlerde LID-568, yoğun X-ışını yayılımı ile dikkat çekti.

LID-568’in tam konumunu tespit etmek, geleneksel X-ışını gözlemleri ile mümkün olmadığından Webb'in NIRSpec cihazındaki tümleşik alan spektrografı kullanıldı. Araştırmada yer alan Dr. Emanuele Farina, “Soluk doğası nedeniyle, LID-568'in tespiti Webb olmadan imkansız olurdu” dedi.

Süper kütleli kara delikleri anlamamız için önemli

Bu olağanüstü keşif, süper kütleli kara deliklerin küçük kara delik "tohumlarından" nasıl büyüdüğüne dair yeni ipuçları sağlıyor. Uluslararası Gemini Gözlemevi’nden Dr. Hyewon Suh, bu keşfi şu şekilde değerlendirdi: “Eddington sınırını aşarak büyüyen bir kara deliğin keşfi, kara deliğin ister hafif ister ağır bir tohumdan başlamış olsun, kütlesinin büyük bir bölümünü tek bir hızlı beslenme sürecinde kazanabileceğini gösteriyor.”

LID-568’in sahip olduğu güçlü enerji çıkışlarının, aşırı emilim sonucu oluşan enerjiyi serbest bırakarak sistemin aşırı dengesiz hale gelmesini engelleyebileceği düşünülüyor. Bilim insanları, kara deliklerin Eddington sınırını nasıl aştığını anlamak için gelecekte Webb ile ek gözlemler yapmayı planlıyor.

Kaynakça https://www.sci.news/astronomy/early-universes-fastest-feeding-black-hole-13395.html https://www.britannica.com/science/Eddington-mass-limit